• ελλιπής παιδεία/μόρφωση
• μη αποδοχή της διαφορετικότητας
• πνευματική ένδεια
• πολιτικά συμφέροντα
• αποπροσανατολισμός της κοινής γνώμης
• έλεγχος των μαζών
• νομιμοποίηση» και στήριξη επεκτατικών βλέψεων (π.χ. γερμανικός φασισμός του Χίτλερ)
• μεταβίβαση ευθυνών κατά την πανάρχαια ιστορία του «αποδιοπομπαίου τράγου»
• οικονομικά συμφέροντα
• περίοδοι οικονομικής κρίσης, μεγάλα ποσοστά ανέργων…
• ιδεολογική, πολιτική και γενικότερη σύγχυση
• έκλυση ηθών
• καταναλωτισμός, ανταγωνιστικά πρότυπα στην κοινωνία, εκτίμηση ανθρώπων βάσει του «έχειν» κι όχι του «είναι»
• άγνοια των συνθηκών ζωής και των πεποιθήσεων και δοξασιών του άλλου
• Έλλειψη επικοινωνίας, αποξένωση,  αγνόηση του άλλου 
• κρίση Μ.Μ.Ε., ενημέρωσης
• διεθνοποίηση του πολιτισμού (κατάρρευση των τειχών)
• εθνικισμός/σοβινισμός
• ψυχολογικά προβλήματα
• συμπλέγματα κατωτερότητας-ανωτερότητας
• ζήλια, φθόνος
• αυτο-επιβεβαίωση συμπλεγματικών προσωπικοτήτων
• στερεότυπα, «ταμπού», προκαταλήψεις…
• θρησκευτική μισαλλοδοξία
• πατροπαραραδοτες αντιληψεις (βεντετα)

Όπως λέει ο Νάνος Βαλαωρίτης στο ποίημα «Προκρούστης», «Ο Προκρούστης ήταν μεγάλος εραστής του ανθρώπινου σώματος. Δε μπορούσε να υποφέρει σώματα που δεν ταίριαζαν στο πρότυπο που είχε πλάσει με το νου του»

Αιτίες ρατσισμού είναι: οι οικονομικοί κυρίως λόγοι (π.χ. Εκμετάλλευση μαύρων, σήμερα Αλβανών, που αποτελούν φθηνά εργατικά χέρια). Επίσης, η έλλειψη παιδείας (οι απαίδευτοι γίνονται κυρίως θύματα προπαγάνδας, δεν μπορούν να κρίνουν, οι επιτήδειοι μπορούν να καλλιεργήσουν στους ανθρώπους αισθήματα κατωτερότητας ή να τους φανατίσουν εναντίον άλλων ομάδων). Επιπλέον, οικονομικά και πολιτικά προβλήματα μιας κοινωνίας (η βία, η εγκληματικότητα, η ανεργία δημιουργούν ένταση η οποία εκτονώνεται πάνω στους ξένους που γίνονται τα εξιλαστήρια θύματα). Ακόμη, επιθυμία κάποιων ατόμων ή λαών για απόκτηση δύναμης και εξουσίας (συμφέροντα οικονομικά, εδαφικά, κοινωνικά, πολιτικά κ.α.). Παράλληλα αίτια ρατσισμού μπορούν να θεωρηθούν ο βαθμός επιρροής των θρησκευτικών δοξασιών και η ηθική εξαχρείωση. Οι άνθρωποι υιοθετούν ρατσιστικές αντιλήψεις προκειμένου να εκμεταλλευτούν το συνάνθρωπό τους. Ακόμη αίτια όπως η κοινωνική διαστρωμάτωση, η ανισότητα στη παροχή ευκαιριών, η κοινωνική ισότητα είναι περισσότερο θεωρία παρά πρακτική καθώς και οι προκαταλήψεις που δημιουργούνται από την οικογένεια, την παράδοση και το περιεχόμενο των σπουδών του εκπαιδευτικού μας συστήματος. Τέλος, είναι τα εθνικιστικά αίτια (οι μικροί λαοί φοβούνται την αφομοίωσή τους από τους μεγάλους και ισχυρούς και χρησιμοποιούν τον εθνικισμό τους ως ασπίδα διασφάλισης της ταυτότητάς τους).

Εν προκειμένω χρειάζεται να σκεφτούμε απ’ την αρχή το πρόβλημα του ρατσισμού, καθώς η επικράτηση μιας σειράς κλισέ γύρω από το ζήτημα έχει καταστήσει σχεδόν αδύνατη την αντιμετώπισή του. Ρατσισμός δεν είναι μόνο ο φυλετικός ρατσισμός ή ο σεξισμός, αλλά κάθε μορφή συμπεριφοράς που κατατάσσει τους ανθρώπους σε κατηγορίες βάσει αντικειμενικών ή δήθεν αντικειμενικών κριτηρίων, ζητώντας την εξόντωση –φυσική ή φαντασιακή- μιας ή περισσοτέρων απ’ αυτές. Το ιδιάζον στοιχείο του ρατσισμού, το οποίο τον διαφοροποιεί απ’ τον απλό εθνικισμό/..πατριωτισμό και τη θρησκευτική πίστη, είναι ότι δεν επιθυμεί την ενσωμάτωση του αντιπάλου –μέσω του προσηλυτισμού- αλλά την εξαφάνισή του. Κατά συνέπεια ρατσιστές δεν είναι, υπό αυτή την έννοια, μόνο οι ναζιστές, οι αντισημίτες ή η Χρυσή Αυγή και η Κουκ Κλουξ Κλαν, αλλά και οι χούλιγκανς που επιθυμούν τη φυσική εξόντωση των αντιπάλων τους, τα μέλη των διάφορων lifestyle μικροομάδων που μισούν μέχρι εξαφάνισης τους συναδέλφους τους άλλων μικροομάδων 

 Ο ρατσισμός, ως μίσος προς τον Άλλον που δεν στοχεύει στην αφομοίωσή του αλλά στην εξόντωσή του, δεν είναι τίποτε άλλο παρά μια μετάθεση προς έναν εξωτερικό στόχο, του μίσους που το ίδιο το άτομο νιώθει για τον εαυτό του. Βέβαια το ίδιο ισχύει και για το μίσος της ψυχής απέναντι στον κόσμο γενικώς, καθώς όπως λέει ο Freud αυτό είναι πιο πρωταρχικό για την ψυχή απ’ ότι η αγάπη· είναι όμως το μίσος ενάντια στον εαυτό που εξηγεί την ιδιαιτερότητα της ρατσιστικής συμπεριφοράς, την ανάγκη δηλαδή εξεύρεσης ενός σταθερού αντικειμένου μίσους, στην προσπάθεια εξόντωσης του οποίου αφιερωνόμαστε

Ο ρατσισμός είναι η πιο ακραία έκφραση της ανικανότητας –φυσικά επιλεγμένης, λόγω της ευκολίας της- του μεγαλύτερου μέρους της ανθρωπότητας να αποδεχθεί τον εκάστοτε Άλλο ως διαφορετικό και ταυτόχρονα ως ίσο. Υπό το ανθρωπολογικό καθεστώς που ο Καστοριάδης αποκαλεί ετερονομία το υποκείμενο είναι διανοητικά εγκλεισμένο και μπορεί να αντιληφθεί τον Άλλον μόνο ως εχθρό ή ως τέρας. Στην περίπτωση της ετερονομίας η διαφορετικότητα.. θεωρείται στοιχείο τερατώδες, καθώς η απολύτως κλειστή και ακλόνητη παράσταση που έχουν οι άνθρωποι για τον εαυτό τους τούς απαγορεύει –ψυχικά- να σκεφτούν ότι μπορούν να υπάρχουν και άλλοι τρόποι κοινωνικής ζωής, διαφορετικοί απ’ τους δικούς τους.