On blueberry hill
Tου N. E. Καραπιδακη*
Δύο από τις εικόνες που έστειλαν οι ανταποκρίσεις από την κατακλυσμένη Νέα Ορλεάνη είχαν μιαν ασυνήθιστη συμβολική αξία: Στη βυθισμένη πόλη, με φόντο τον κατακλυσμό, ένας μαύρος άνδρας έπαιζε στην τρομπέτα του, νοσταλγικά, ένα μοτίβο τζαζ. Λίγες ώρες αργότερα μια άλλη εικόνα έδειχνε τα συνεργεία διάσωσης να απομακρύνουν τον γνωστό συνθέτη Φατ Ντόμινο. Το μουσικό φόντο της εικόνας ήταν η γνωστή μελωδία του τελευταίου: «I found my freedom on Blueberry Hill».
Οι έγχρωμοι κάτοικοι μιας πόλης φαίνονταν εγκαταλελειμμένοι στην απόγνωση της απώλειας. Ο απελπισμένος τρομπετίστας της καταστροφής αρνιόταν, ίσως, την εγκατάλειψη και τον θάνατο που του επεφύλασσε η κοινωνία του. Το τραγούδι του Φατ Ντόμινο θύμιζε πως οι λόφοι της ελευθερίας, τα υψώματα της ασφάλειας είναι, όπως ήταν σε άλλες μακρινές εποχές, το προνόμιο των προστατευμένων.
Στιγμιότυπα ασήμαντα, ίσως, αλλά πάντως ενδεικτικά για την αμερικανική ιστορία.
Την εποχή του 1849, όταν άρχισαν να κατασκευάζονται τα φράγματα που έσπασαν με τον τελευταίο τυφώνα, οι φτωχοί ήταν οι Ιρλανδοί που κατοικούσαν στις χαμηλές γειτονιές της πόλης. Οι μαύροι ήταν ακόμα τότε σχετικώς προστατευμένοι αφού ζούσαν με τους κυρίους τους, στις ασφαλείς αγροικίες. Η Λουϊζιάνα, όπως και πολλές άλλες πολιτείες της Αμερικής, εξακολουθούσαν να λειτουργούν, σχεδόν όλο τον 19ο αιώνα, με το παλιό φεουδαρχικό σύστημα των γαιοκτημόνων. Οι μαύροι δούλοι θα μεταφερθούν προς τις πόλεις, συχνά πιο φτωχοί από την εποχή της δουλείας, όταν αποκτήσουν την (νομική) ελευθερία τους και αφότου αποδιαρθρώθηκε με κάποιο τρόπο το παλιό σύστημα της γαιοκτησίας προς όφελος των επενδυτών. Η μετακίνησή τους προς τις φτωχογειτονιές της Νέας Ορλεάνης σήμαινε και την οικονομική τους αδυναμία να εγκατασταθούν σε ασφαλέστερες τοποθεσίες.
Hταν τα πρώτα θύματα μιας άλλης πλημμύρας, το 1927, όταν οι λευκοί απομακρύνονταν με το ατμόπλοιο «Μισισιπή». Και, ξανά, τα θύματα ενός άλλου κυκλώνα, το 1965. Η πόλη άλλωστε είχε αλλάξει χαρακτήρα. Αν το 1940 ακόμα, επτά στους δέκα κατοίκους ήταν λευκοί, σήμερα, τα δύο τρίτα είναι (ήταν) μαύροι. Το λιμάνι έχασε τη σημασία του, πολλές εταιρείες την εγκατέλειψαν. Η οικονομία έγινε κυρίως τουριστική. Oταν ξέσπασε ο κυκλώνας κανείς δεν είχε προβλέψει ένα σύστημα απομάκρυνσης αυτών που δεν είχαν τα δικά τους μέσα μετακίνησης. Ακούστηκαν κάποιες ιδέες για τρένα ή μαούνες αλλά η συζήτηση έμεινε στις ιδέες.
Οι ώρες της καταστροφής πολλαπλασίαζαν τις ενδείξεις του χάσματος που καλλιεργείται από δύο αιώνες ιστορίας. Η ιδέα της Δημοκρατίας ακουγόταν οξύμωρη για τους εγκαταλελειμμένους κατοίκους, χθεσινούς δούλους, σε μια χώρα όπου ο πριμιτίφ φυλετικός διαχωρισμός έχει καταργηθεί, σχετικά πρόσφατα άλλωστε, για να γίνει κυρίως κοινωνικός. Ή, χειρότερα, η ιδέα της Δημοκρατίας γινόταν συνώνυμη του διαχωρισμού και του αποκλεισμού. Ακόμα και τα κέντρα που σχηματίζονταν, όπως όπως, για την απομάκρυνση των ξεχασμένων, δεν έδειχναν συγκεντρώσεις πολιτών αλλά το συνονθύλευμα ενός ανεπιθύμητου πλήθους. Ενός πλήθους προσφύγων. Ξεχασμένου υπό κανονικές συνθήκες· σπρωγμένου στο περιθώριο που άφηνε η αξιοποίηση του κέντρου της πόλης, προς όφελος των λευκών γιάπις.
Κανείς δεν ήθελε να το θυμάται τα τελευταία είκοσι χρόνια οικονομικής ευημερίας και πολιτικής ηγεμονίας. Hταν η άλλη όψη του νομίσματος κι ας αντιπροσώπευαν το 20% του πληθυσμού. Ο κατακλυσμός τους ανέβασε, ειρωνικά, στην επιφάνεια. Και μαζί τους κάτι άλλο που η Αμερική θέλει διαρκώς να ξεχνά. Τις ένοπλες συμμορίες, δηλαδή ένα χάσμα μέσα στο χάσμα, μια σταθερή παράμετρο της ιστορίας της. Και ας την έχουν αναδείξει, ο Μάρτιν Σκορσέζε και ο Σαμ Πέκινπα, στις ταινίες τους ως συστατικό στοιχείο της αμερικανικής πολιτικής και κοινωνικής ιστορίας. Oταν το άλλο μεγάλο σύμβολο της αμερικανικής ιστορίας, ο στρατός, παρενέβη στην πρόσφατη καταστροφή μεταφέροντας μονάδες από το Ιράκ, η συνεισφορά του ήταν, αρχικά, να πυροβολεί τις ένοπλες συμμορίες. Δεν είναι, ακριβώς, τα γεγονότα στο Λος Aντζελες του 1992 αλλά το κοινωνικό χάσμα είναι το ίδιο βαθύ. Eνας συγκαλυμμένος εμφύλιος. Την αίσθηση αυτή επιβεβαίωσε η περαιτέρω ανάπτυξη των μονάδων που με τα ελικόπτερά τους θύμιζαν, εφιάλτης και όνειρο, τον πόλεμο του Βιετνάμ.
΄Oσο για την ομοσπονδιακή διοίκηση, της εξαγωγής της δημοκρατίας, αυτή είχε, βέβαια, άλλες προτεραιότητες από τα κονδύλια για τα φράγματα που θα προστάτευαν τις φτωχές γειτονιές της Νέας Ορλεάνης. Τόσο που να αναρωτιέται κανείς αν η δημοκρατία δεν είναι, σήμερα, συνώνυμη των διαχωρισμών και των αποκλεισμών και κυρίως το εργαλείο άσκησης της εξουσίας των πλουσίων.
Περίεργο, για τη χώρα που έχει προσφέρει μία από τις πιο ωραίες μελωδίες στην ιστορία του κόσμου: I found my freedom on Blueberry hill.
